Παραδοσιακή ή θετική εκπαίδευση;
Πώς να εκπαιδεύσω τον σκύλο μου;
Η εκπαίδευση του σκύλου μας είναι μια πολύ ιδιαίτερη διαδικασία. Υπάρχουν πολλές θεωρίες, φιλοσοφίες και απόψεις πάνω στο πώς, το πότε και το γιατί… Πώς λοιπόν μπορούμε να μάθουμε ποια είναι η καλύτερη επιλογή για εμάς, τον σκύλο και την οικογένειά μας;
Για να σας δώσω μία σωστή και ολοκληρωμένη απάντηση πρέπει να σας εξηγήσω τα είδη της εκπαίδευσης, τη φιλοσοφία του και ίσως, κάποιες από τις τεχνικές τους. Ας τα πάρουμε με τη σειρά…
Τι είναι εκπαίδευση;
Εκπαίδευση είναι η καλλιέργεια των διανοητικών ή/και σωματικών ικανοτήτων και δεξιοτήτων ενός πλάσματος το οποίο επιτυγχάνεται με συστηματική διδασκαλία και άσκηση.
Πώς επιτυγχάνεται;
Γεγονός 1
Όλα τα ζωντανά πλάσματα θέλουμε να καλύψουμε τις ανάγκες μας. Στην πορεία για να επιτευχθεί αυτό, συναντάμε καταστάσεις που μας προκαλούν ευχαρίστηση (ηδονή) και καταστάσεις που μας προκαλούν δυσαρέσκεια (σωματικό ή ψυχολογικό πόνο). Όπως είναι λογικό, όλα τα υγιή πλάσματα επιδιώκουμε να επαναλάβουμε τις καταστάσεις που μας προκαλούν ηδονή και να αποφεύγουμε τις καταστάσεις που μας προκαλούν πόνο.
Με το Γεγονός 1 σαν βάση και με το πέρασμα των αιώνων, ο άνθρωπος άρχισε να αναπτύσσει διάφορες μεθόδους εκπαίδευσης. Στη σημερινή εποχή έχουμε καταλήξει ότι η εκπαίδευση είναι ένα νόμισμα και όπως όλα τα νομίσματα, έχει δύο όψεις.
Από τη μία έχουμε την Τιμωρία (Punishment), που σκοπός της είναι να μειώσει ανεπιθύμητες συμπεριφορές και από την άλλη, την Ενθάρρυνση (Reinforcement) που σκοπός της είναι να ενισχύσει τις επιθυμητές συμπεριφορές.
Γεγονός 2
Με τον όρο «συμπεριφορά» εννοούμε το σύνολο ενεργειών ή εκδηλώσεων με τις οποίες ένα άτομο αντιδρά στα ερεθίσματα που λαμβάνει
Ενθάρρυνση και τιμωρία
Με τη σειρά τους, οι δύο πλευρές του νομίσματός της εκπαίδευσης, χωρίζονται σε δύο, τελευταίες, υποκατηγορίες… Τη Θετική (Positive, +) και την Αρνητική (Negative, -).
Έτσι λοιπόν έχουμε:
Θετική Τιμωρία (Positive Punishment), η οποία συμβολίζεται και με το +P.
Αρνητική Τιμωρία (Negative Punishment), η οποία συμβολίζεται και με το -P.
Επίσης έχουμε:
Θετική Ενίσχυση (Positive Reinforcement), η οποία συμβολίζεται και με το +R.
Αρνητική Ενίσχυση (Negative Reinforcement), η οποία συμβολίζεται και με το -R.
Υπενθυμίζω ότι ο σκοπός της Τιμωρίας είναι να ελαττώσει μία συμπεριφορά, ενώ τις Ενίσχυσης είναι να την αυξήσει. Η διαφορά μεταξύ του Θετικού και Αρνητικού, έχει να κάνει τον τρόπο που ο εκπαιδευτής διαχειρίζεται τις καταστάσεις ώστε:
- Να αυξήσει ή να μειώσει συμπεριφορές.
- Να βοηθήσει τον εκπαιδευόμενο να καλλιεργήσει τις πνευματικές ή/και σωματικές του ικανότητες – δεξιότητες.
Γεγονός 3
Η διαδικασία της εκπαίδευσης επηρεάζεται από πολλές παραμέτρους (εκπαιδευτής, εκπαιδευόμενος, φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον, συναισθήματα και ψυχολογική κατάσταση του εκπαιδευόμενου).
Όσο καλύτερα ο εκπαιδευτής ελέγχει (ή βοηθά τον εκπαιδευόμενο να ελέγξει) αυτές τις παραμέτρους, τόσο ευκολότερα ο εκπαιδευόμενος κατανοεί και ανταποκρίνεται.
Ιδανικά, κάθε εκπαιδευόμενος ξεκινά την εκπαίδευση του σε ένα χώρο με ελεγχόμενο περιβάλλον (τάξη). Όσο ο εκπαιδευόμενος προοδεύει, τόσο λιγότερο ελεγχόμενο περιβάλλον χρειάζεται.
Προσθέτω και αφαιρώ
Τι;
Οτιδήποτε (αν και με κάποια δεν συμφωνώ και θα εξηγήσω παρακάτω γιατί).
Φαγητό, νερό, χάδια… Φωνές, χτυπήματα, τραβήγματα… Νερό, χώμα, πέτρες, παιχνίδια, δραστηριότητες…
Πραγματικά, τα πράγματα που μπορούμε να προσθέσουμε ή να αφαιρέσουμε είναι ατελείωτα. Περιορίζονται μόνο από τις γνώσεις, την εμπειρία και την ευρηματικότητά μας…
Ωστόσο, ότι αφαιρούμε ή προσθέτουμε στον χώρο θα πρέπει (τουλάχιστον στα αρχικά στάδια της εκπαίδευσης):
- να επηρεάζει άμεσα τον εκπαιδευόμενο
- να έχει συνέπεια
- να έχει τη σωστή ένταση
- να εμφανιστεί με τέτοιον τρόπο που ο εκπαιδευόμενος να μπορεί να κάνει τον συσχετισμό με την συμπεριφορά.
Αν αυτά που προσθέτουμε ή αφαιρούμε στον χώρο επηρεάζουν τον εκπαιδευόμενο άμεσα, ευχάριστα (ηδονή), με συνέπεια και σωστό τρόπο, ο μαθητευόμενος, συνειδητά ή υποσυνείδητα, θα αναπτύξει την τάση να επαναλάβει την συμπεριφορά που του προσέφερε την ευχαρίστηση (ηδονή).
Το ίδιο ισχύει και με την τιμωρία. Η διαφορά είναι ότι η τιμωρία αντί για ευχαρίστηση (ηδονή) προκαλεί δυσαρέσκεια (σωματικό ή ψυχολογικό πόνο) και ο εκπαιδευόμενος, συνειδητά ή υποσυνείδητα, αναπτύσσει την τάση να αποφεύγει την συμπεριφορά που την προκαλεί.
Πώς;
Όπως ήδη αναφέραμε παραπάνω, οτιδήποτε και αν προσθέτουμε ή αφαιρούμε από τον χώρο θα πρέπει (τουλάχιστον στα αρχικά στάδια) να πληρεί τέσσερεις προϋποθέσεις: αμεσότητα, συνέπεια, ένταση και τρόπο.
Αμεσότητα
Ιδιαίτερα στα αρχικά στάδια της εκπαίδευσης ο σκύλος θα συνδυάσει την επιβράβευση ή την τιμωρία με αυτό που έκανε τη στιγμή που την έλαβε (ίσως και με ένα ή δύο δευτερόλεπτα νωρίτερα).
Οτιδήποτε διαφορετικό απλά τον μπερδεύει
Σε πιο προχωρημένα στάδια μπορούμε να έχουμε λέξεις ή σήματα που θα ενημερώνουν το σκύλο ότι αυτό που κάνει τη συγκεκριμένη στιγμή μας αρέσει (και για αυτό θα ανταμειφθεί αργότερα) ή ότι αυτό που κάνει τη συγκεκριμένη στιγμή δεν μας αρέσει (και αν το συνεχίσει θα υπάρχουν επιπτώσεις, πχ θα σταματήσει βόλτα, θα βγει έξω, θα σου πάρω το παιχνίδι…).
Τέτοιες λέξεις ή σήματα μπορεί να είναι οι λέξεις ναι ή όχι, ο ήχος ενός κλίκερ ή τα παλαμάκια, ό τρόπος που τον κοιτάμε (αρκεί να μας βλέπει για να το καταλάβει).
Ωστόσο, για να μπορεί ο σκύλος μας να ανταπεξέλθει σε όλα αυτά πρέπει να ξεκινήσουμε από την αρχή, διαφορετικά είναι σαν να ζητάμε από ένα παιδί τριών χρονών να μας πει πόσο κάνει το 12 στο τετράγωνο και να τσαντιζόμαστε επειδή δεν ανταποκρίνεται.
Ένταση
Οτιδήποτε και αν προσθέτουμε ή αφαιρούμε θα πρέπει να έχει την σωστή ένταση.
Αν είναι πολύ δυνατό μπορεί να πυροδοτήσει εκρήξεις ενθουσιασμού, οργής και φόβου.
Αν είναι αδύναμο ο σκύλος μπορεί να το αγνοήσει ή να το παρεξηγήσει.
Ο κάθε σκύλος έχει διαφορετικά επίπεδα αντίδρασης σε κάθε ερέθισμα. Η δουλειά του εκπαιδευτή είναι να μπορεί να διαβάσει το σκύλο και να προσαρμόζει την ένταση αναλόγως (κατά τη γνώμη μου, χωρίς το παραμικρό ίχνος βίας).
Τρόπος
Μπορεί να είμαστε άμεσοι, συνεπείς και με σωστή ένταση, παρόλα αυτά, ο τρόπος μας να είναι λάθος. Αν ο σκύλος μας λερώνει μέσα στο σπίτι και τη στιγμή που κάνει την ανάγκη του εμείς του βάλουμε τις φωνές το πιο πιθανό που θα καταλάβει είναι ότι δεν θέλουμε να κάνει την ανάγκη του μπροστά μας (θα πηγαίνει σε άλλα δωμάτια ή θα κρύβεται κάτω από τραπέζια ή πίσω από καναπέδες).
Μπορεί να του φωνάζουμε ακριβώς τη σωστή στιγμή (ακρίβεια), κάθε φορά (συνέπεια), με τον κατάλληλό τόνο (ένταση) αλλά ο τρόπος μας να είναι λάθος. Δεν τον βοηθάμε να καταλάβει ότι δεν θέλουμε να λερώνει μέσα στο σπίτι (αν έχετε τέτοιο πρόβλημα διαβάστε το «λερώνει εκεί που δεν πρέπει»).
Που;
Όπως ήδη έχουμε αναφέρει, όλα ξεκινάνε από μια τάξη (ελεγχόμενο περιβάλλον).
Το ίδιο ισχύει και για εμάς τους ανθρώπους. Για δοκιμάστε να μάθετε ένα παιδί 4 ή 5 χρονών να μετράει σε μια παιδική χαρά ή την ώρα που παίζει η αγαπημένη του εκπομπή στην τηλεόραση. Πάντα ξεκινάμε από ένα ήρεμο περιβάλλον χωρίς ερεθίσματα που μπορεί να αποσπάσουν την προσοχή του εκπαιδευόμενου.
Σκοπός
Σκοπός της εκπαίδευσης δεν είναι να κάνει τον εκπαιδευόμενο ρομπότ αλλά να ενισχύσει τις νοητικές/σωματικές του ικανότητες/δεξιότητες και να τον διδάξει ότι οι συμπεριφορές του έχουν συνέπειες που επηρεάζουν τον χώρο και τα πλάσματα γύρω μας.
Από αυτή τη διαδικασία δεν επηρεάζεται μόνο ο εκπαιδευόμενος αλλά και ο εκπαιδευτής. Ο απώτερος σκοπός της εκπαίδευσης είναι ο εκπαιδευτής και ο εκπαιδευόμενος να αναπτύξουν μια καλύτερη εκδοχή του εαυτού τους.
